Η Πέλλα, μία μικρή πόλη στις ακτές του Θερμαϊκού κόλπου, έγινε πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους στο τέλος του 5ου - αρχές του 4ου αι. π.Χ., αντικαθιστώντας τις Αιγές, και σύντομα εξελίχθηκε στο σημαντικότερο πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο όλης της Ελλάδας. Η επιλογή της θέσης της νέας πρωτεύουσας έγινε πιθανότατα από το βασιλιά Αρχέλαο ή από τον Αμύντα Γ΄ κυρίως για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους, αφού διέθετε εύφορα εδάφη στην ενδοχώρα της και την περίοδο εκείνη ήταν παραθαλάσσια, παρέχοντας εύκολη πρόσβαση προς όλες τις κατευθύνσεις, γεγονός που εξυπηρετούσε τόσο την ανάπτυξη του εμπορίου όσο και την επεκτατική πολιτική των Μακεδόνων βασιλέων.
Η πόλη εμφανίζεται πρώτη φορά στις αρχαίες πηγές στον Ηρόδοτο κατά την περιγραφή της εκστρατείας του Ξέρξη στην Ελλάδα (7.123), ενώ αργότερα αναφέρεται και από το Θουκυδίδη (2.99.4 και 2.100.4).
Όπως μαρτυρείται από άλλους συγγραφείς, ο Αρχέλαος έδωσε μεγάλη έμφαση στη διοικητική και στρατιωτική οργάνωσή της, ενώ πολλοί επιφανείς ποιητές, όπως ο Ευριπίδης, ο Αγάθων, ο Χοιρίλος, και καλλιτέχνες, όπως ο γνωστός ζωγράφος Ζεύξις, ήλθαν από τη νότια Ελλάδα συμβάλλοντας στην πολιτιστική της ανάπτυξη. Η πόλη οργανώθηκε και επεκτάθηκε στα χρόνια του Φιλίππου Β΄ και του Κασσάνδρου, ενώ εδώ γεννήθηκε και ο γιος του Φιλίππου Β΄, Αλέξανδρος ο Μέγας.
Η μορφή αυτής της παλαιότερης πόλης των κλασικών χρόνων δεν είναι καλά γνωστή, αφού έχει ανασκαφεί μόνο το νεκροταφείο της και λιγοστά αρχιτεκτονικά λείψανα στην περιοχή του σύγχρονου αρδευτικού καναλιού.
Είναι βέβαιο, όμως, ότι στο τέλος της κλασικής εποχής η Πέλλα ήταν πλέον μία μεγαλούπολη με κανονική ρυμοτομία κατά το μοντέρνο σύστημα της περιόδου, το ιπποδάμειο, με μεγάλους κεντρικούς δρόμους και κάθετες οδούς.
Ο Ξενοφώντας την αναφέρει ως τη μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας (Ελληνικά 5.2.13), άποψη που έρχεται σε αντίθεση με την αναφορά του Δημοσθένη, ότι ο Φίλιππος γεννήθηκε σε ένα μικρό και ασήμαντο χωριό (18.68), αν και γενικά αυτός ο χαρακτηρισμός θεωρείται από τους ερευνητές ρητορική έκφραση.
Η εποχή της μεγάλης ακμής για την Πέλλα ήταν η ελληνιστική περίοδος, το β΄ μισό του 4ου, ο 3ος και ο 2ος αι. π.Χ. Μέσα από την ποικιλία των ανασκαφικών ευρημάτων μπορούμε να παρακολουθήσουμε καθαρά τη μορφή της, αντλώντας στοιχεία για την οχυρωματική τέχνη, την πολεοδομία, την οικιστική, την ανακτορική, τη θρησκευτική και την ταφική αρχιτεκτονική, και την παραγωγική της δραστηριότητα.
Η ελληνιστική πόλη της Πέλλας στήριξε την ανάπτυξη στην καθιέρωσή της ως πρωτεύουσα του μακεδονικού κράτους και στην πλούσια εμπορική της κίνηση. Η μεγάλων διαστάσεων αγορά που διέθετε, με τα εργαστήρια παραγωγής και τα καταστήματα πώλησης προϊόντων κεραμικής, κοροπλαστικής, μεταλλικών αντικειμένων, αλλά και ειδών διατροφής, διοχέτευε τα είδη αυτά σε όλη τη Δυτική Μακεδονία και βορειότερα.
Το μνημειακό κτηριακό συγκρότημα του ανακτόρου αποδεικνύει, από την άλλη πλευρά, την πρόθεση των Μακεδόνων βασιλέων να δώσουν μια ξεχωριστή μορφή στην καινούργια πρωτεύουσά τους. Μνημειακή μορφή απέκτησαν και οι ιδιωτικές κατοικίες με δωρικά ή ιωνικά περιστύλια και πολλές φορές με δεύτερο όροφο.
Τα έργα αυτά φανερώνουν και την ύπαρξη οργανωμένων εργαστηρίων στη μακεδονική πρωτεύουσα, τα οποία έδιναν κατευθυντήριες γραμμές στην τέχνη της εποχής. Παράλληλα με τον ιδιωτικό βίο, έμφαση δόθηκε και στη θρησκευτική ζωή με τη δημιουργία σημαντικών ιερών, τα οποία διέθεταν και χώρους εργαστηρίων, γεγονός που μαρτυρεί οργανωμένη λατρεία σε κεντρικά σημεία της πόλης.
Το 168/167 π.Χ. η Πέλλα καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους και κατά τον πρώτο διαχωρισμό της Μακεδονίας εντάχθηκε στην τρίτη μερίδα (regio). Με τη δημιουργία της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας από το 148 π.Χ. η έδρα του Ρωμαίου διοικητή μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, οπότε η Πέλλα άρχισε σταδιακά να χάνει τη δύναμή της.
Η καταστροφή της επήλθε μετά από σεισμό, πιθανόν στην πρώτη δεκαετία του 1ου αι. π.Χ. Μέχρι τότε είναι βέβαιο ότι στην πόλη υπήρχε έντονη παραγωγική και οικοδομική δραστηριότητα. Το 30 π.Χ. οργανώθηκε από τους Ρωμαίους η νέα Πέλλα, που μετατοπίσθηκε δυτικότερα, στο πλάτωμα που εκτείνεται βόρεια από τα λεγόμενα Λουτρά του Μ. Αλεξάνδρου, στη θέση της σύγχρονης Νέας Πέλλας.
Στους αιώνες που πέρασαν, οι προσχώσεις των ποταμών Λουδία, Αλιάκμονα και Αξιού αναδιαμόρφωσαν την περιοχή, έτσι ώστε σήμερα η αρχαία πόλη, μετά και την αποξήρανση της λίμνης των Γιαννιτσών, να απέχει 23 χιλ. από τις ακτές του Θερμαϊκού.
Περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα περιέγραψαν τα ερείπια της Πέλλας και τα συνέδεσαν με τις γραπτές πηγές. Οι πρώτες ανασκαφές στην αρχαία πόλη έγιναν το διάστημα 1957-1964. Τότε αποκαλύφθηκαν οι οικίες με τα ψηφιδωτά δάπεδα και τμήμα του ανακτόρου, ενώ κατά τη δεύτερη περίοδο των ανασκαφών (1976 ως σήμερα) αποκαλύφθηκαν η αγορά, τμήμα του ανακτόρου, άλλες κατοικίες, τμήματα της οχύρωσης, ιερά και νεκροταφεία.
Την περίοδο 1957-1964 πραγματοποιήθηκαν και οι βασικές αναστηλωτικές εργασίες (τοίχοι και ιωνικό περιστύλιο του σπιτιού με το ψηφιδωτό του Διονύσου), ενώ το 1976 αναστηλώθηκε ένας κίονας του περιστυλίου του σπιτιού με το ψηφιδωτό της αρπαγής της Ελένης. Το 1998 άρχισε η συντήρηση-αποκατάσταση των αρχιτεκτονικών λειψάνων της νότιας στοάς της αγοράς, που θα συνεχισθεί σταδιακά και σε άλλους ανασκαφικούς τομείς. Τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες επικεντρώνονται στη συντήρηση των αρχιτεκτονικών λειψάνων και στη συνολική ανάδειξη της Πέλλας και της ευρύτερης περιοχής της.
Η αρχαία Πέλλα είναι κτισμένη με ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα, πλάτους 47 μ. Το μήκος τους ποικίλλει, ωστόσο το συνηθέστερο είναι 125μ. Σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο υπήρχαν δυο ή και περισσότερες οικίες.
Οι χώροι των συμποσίων των πλουσιότερων οικιών, τοποθετημένοι συνήθως στο βόρειο τμήμα τους και οι προθάλαμοί τους είχαν ψηφιδωτά δάπεδα με μεγάλη θεματική ποικιλία και τεχνική αρτιότητα, που αποδεικνύουν την ύπαρξη οργανωμένων εργαστηρίων ψηφιδωτών στην Πέλλα. Τα ψηφιδωτά δάπεδα της Πέλλας, γνωστά σε παγκόσμιο επίπεδο, την καθιστούν χώρο με τα περισσότερα και λαμπρότερα δείγματα αυτής της τέχνης, που με τη χρησιμοποίηση φυσικών ψηφίδων εμπνέεται από έργα της μεγάλης ζωγραφικής.
Οι πολυτελέστερες οικίες βρίσκονται στον κεντρικό επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο. Η μεγαλύτερη από αυτές έχει δυο περίστυλες αυλές με δωρικό περιστύλιο στη νότια και ιωνικό στη βόρεια. Γύρω από το δωρικό περιστύλιο υπήρχαν οι αίθουσες συμποσίων που είχαν ψηφιδωτά δάπεδα με θέματα το θεό Διόνυσο σε πάνθηρα, κυνήγι λιονταριού, επίθεση γρύπα σε ελάφι, ζεύγος κενταύρων (εκτίθενται στο μουσείο της Πέλλας), ενώ τα δάπεδα των προθαλάμων είχαν γεωμετρικά σχέδια. Σε μια άλλη οικία, στην ίδια περιοχή του αρχαιολογικού χώρου, τα δωμάτια συμποσίων έχουν ψηφιδωτά δάπεδα με θέματα κυνήγι ελαφιού, αρπαγή της Ελένης από το Θησέα, αμαζονομαχία (βρίσκονται στη θέση τους στον αρχαιολογικό χώρο). Σε χαμηλό αναβαθμό στις πλευρές των παραπάνω αιθουσών τοποθετούνταν οι συμποσιακές κλίνες.
Ανάλογη με τη λαμπρή διακόσμηση των δαπέδων ήταν και χρωματική διακόσμηση των τοίχων των πλουσιότερων οικιών, όπως η διακόσμηση κατά το α΄ πομπηιανό στυλ ενός τοίχου, που αποκαταστάθηκε σε ύψος 5 μ. και εκτίθεται στο μουσείο της Πέλλας.
Το μουσείο της Πέλλας βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου, σε άμεση γειτνίαση με το σύγχρονο οικισμό της Πέλλας ανατολικά.
Στο μουσείο, όπου καταλήγει ο επισκέπτης μετά την περιήγησή του στον αρχαιολογικό χώρο, μπορεί να ανασυνθέσει τα αρχαιολογικά στοιχεία που του παρείχαν τα μνημεία και να κατανοήσει τις ποικίλες πτυχές της καθημερινής, αλλά και της δημόσιας ζωής της μακεδονικής πρωτεύουσας
Η ενότητα του κυρίως εκθεσιακού χώρου έχει ως θέμα την καθημερινή ζωή των κατοίκων της Πέλλας. Την είσοδο στην ενότητα σηματοδοτεί η αναπαράσταση ξύλινης θύρας με προσαρμοσμένα πάνω της χάλκινα εξαρτήματα θυρών που βρέθηκαν στις ανασκαφές της πόλης. Κύρια εκθέματα της ενότητας αποτελούν τα ψηφιδωτά δάπεδα των οικιών του Διονύσου και της Ελένης (325-300 π.Χ.) και η αποκατεστημένη με πολύχρωμα κονιάματα εσωτερική διακόσμηση ενός τοίχου της λεγόμενης οικίας των κονιαμάτων.
Τα ψηφιδωτά δάπεδα είναι τοποθετημένα στο δάπεδο του εκθεσιακού χώρου, όπως ακριβώς και στις αίθουσες συμποσίων, που διακοσμούσαν στην αρχαιότητα. Στο κυνήγι του λιονταριού, που έχει αποκολληθεί από τη λεγόμενη οικία του Διονύσου, τα περιγράμματα και οι λεπτομέρειες των σωμάτων των μορφών αποδίδονται με λεπτές ταινίες ψημένου πηλού, ενώ στα σώματα χρησιμοποιούνται κυρίως λευκές, γκρίζες και λιγότερες χρωματιστές ψηφίδες.
Έχει υποστηριχθεί ότι το θέμα του ψηφιδωτού είναι όμοιο μ’ αυτό ενός αναθήματος που κατασκεύασε ο γλύπτης Λεωχάρης και ανέθεσε ο στρατηγός Κρατερός στο ιερό των Δελφών. Γι’ αυτό και προτάθηκε η ταύτιση της παράστασης με μια σκηνή κυνηγιού στην περιοχή του Γρανικού ποταμού της Μικράς Ασίας, όπου ο Κρατερός διέσωσε το βασιλιά και φίλο του Αλέξανδρο από την επίθεση λιονταριού.
"Κἀνταῦθα, ὦ ξένε, τὸ νικᾶν αὐτὸν αὑτὸν πασῶν νικῶν πρώτη τε καὶ ἀρίστη, τὸ δὲ ἡττᾶσθαι αὐτὸν ὑφ᾽ ἑαυτοῦ πάντων αἴσχιστόν τε ἅμα καὶ κάκιστον."
~~~
Ἡ πρώτη καὶ μεγαλύτερη νίκη ἀπὸ ὅλες γιὰ κάθε ἄνθρωπο εἶναι ἐκείνη ποὺ μπορεῖ νὰ πετύχει πάνω στὸν ἑαυτό του. Ἀντίθετα, πολὺ χειρότερο καὶ ταπεινωτικὸ εἶναι νὰ νικιέται κανεὶς ἀπὸ τὸν ἴδιο του τὸν ἑαυτό.
Πλάτων «Νόμοι, 626.e. 2 – 5»
Τῆς δ’ἀρετῆς ἱδρώτα θεοὶ προπάροιθεν ἔθηκαν ἀθανάτοι.
Μακρὸς δὲ καὶ ὄρθιος οἰμος ἐπ’αὐτήν,
Καὶ τρηχὺς τὸ πρῶτον.
Ἔπην δ’εἰς ἄκρον ἴκηται,
ρηΪδίη δ’ἤπειτα πέλει, χαλεπὴ περ ὲοὖσα.
~~~
Μπροστὰ στὴν ἀρετή, τὸν ἱδρώτα οἱ ἀθάνατοι θεοί μας ἔβαλαν. Μακρὺς καὶ ἀπότομος ὁ δρόμος ποὺ ὁδηγεῖ σ’αὐτή. Δύσκολος στὴν ἀρχή του,
μὰ ὅταν στὴν ἄκρη φθάσεις πιά,
εὔκολος γίνεται ὁ δύσβατος δρόμος.
Ἡσιόδου (op.287)
Ὡς χαρίεν ἐστ’ ἄνθρωπος ἂν ἄνθρωπος ἤ.
~~~
Πόσο χαριτωμένο πράγμα εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι ἄνθρωπος.
Μένανδρος
Γνώμη σοφὸς μοὶ καὶ χερ’ ἀνδρείαν ἔχοι.
Δύσμορφος εἰην μᾶλλον ἡ καλὸς κακός.
~~~
Νὰ ναὶ σοφὸς στὴ γνώμη καὶ νὰ ἔχει γέρι γενναῖο
Ἄσχημος νὰ εἶμαι κάλλιο παρὰ νὰ μαὶ κακὸς καὶ ὡραῖος.
Εὐριπίδου Χρυσίππω
Οὐκ ἐστὶν οὔτε ζωγράφος μὰ τοὺς θεοὺς
Οὒτ’ἀνδριαντοποιός, ὅστις ἂν πλᾶσαι
Κάλλος τοιοῦτον οἰον ἀλήθει ἔχει.
Οὒτ ΄ἀνδριάντος γὰρ καλῶς πγὰρ καλῶς πεπλασμένου…
Ἂν μὴ τὸν αἰσθησόμενον ἢ τέχνη λάβη.
~~~
Δὲν ὑπάρχει μὰ τοὺς θεούς, οὔτε ζωγράφος οὔτε γλύπτης ποὺ νὰ μπορέσει νὰ πλάσει τέτοια ὀμορφιὰ σὰν τὸ κάλλος τῆς ἀλήθειας. Μὰ οὐδὲ στὸν ἀδριάντα ποὺ ἔιναι ὡραῖα πλασμένος… ἂν ἡ τέχνη δὲν βρεῖ τῆς ὀμορφιᾶς τὸ μύστη.
Φιλήμονος Πυρφόρου
Επισκεφτείτε το Μουσείο, είναι ένα αριστούργημα από όλες τις πλευρές. Το προσωπικό πάντα χαμογελαστό και προθυμο να σας εξυπηρετήσει. Θυμηθείτε πριν εισέλθετε να παρακολουθήσετε το καταπληκτικό βίντεο με την ιστορία της αρχαίας Πέλλας.
Καλές εμπειρίες!
Ιούλιος 2013
http://odysseus.culture.gr/ Δρ. Μαρία Λιλιμπάκη-Ακαμάτη, αρχαιολόγος
https://www.pella-museum.gr/ Μ. Λιλιμπάκη-Ακαμάτη - Ι.Μ. Ακαμάτης
Ἀκολουθῆστε τοὺς ἀρχαιολογικοὺς περιπάτους μας μὲ ἐνα Like στο Facebook ὴ ἀφῆστε ἕνα σχόλιο παρακάτω.Ἡ γνώμη σας μετράει.
- Συμβουλές για τις επισκέψεις σας στους αρχαιολογικούς χώρους εδώ.
- Αξιόλογες προτάσεις για αρχαιoλογικά μνημεία στην χώρα μας μέσα από την εξαιρετική εργασία του Γεώργιου Αθανασόπουλου www.ancientgreece.gr
