Yπερικό (Hypericum perforatum)

Το υπερικό ( λατιν: Hypericum Perforatum ) είναι ένα μικρό θαμνώδες φυτό με τμήματα κίτρινων ανθών σχήματος ωοειδούς και προεκτεταμένα πέταλα. Τα ονόματα του είναι, βάλσαμο, βαλσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, σπαθόχορτο, περίκη, χελωνόχορτο και Προδρόμου βότανο. Στο εμπόριο συναντάται συνήθως με την τελευταία ονομασία (St. John’s Wort), και οφείλεται στο ότι συχνά ανθίζει γύρω στις 24 Ιουνίου που κατά παράδοση εορτάζονται τα γενέθλια του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή.  

Στην Ελλάδα βρίσκεται συχνά αυτοφυόμενο σε κάμπους, λόφους, φράκτες και γενικώτερα σε ακαλιέργητους τόπους. Φτάνει δε στο ύψος των 80 πόντων.

Παραδοσιακή χρήση

Το υπερικό κάποτε πίστευαν ότι απήλασε το σώμα από τα κακά πνεύματα και η χρήση του στην Ελλάδα χρονολογήται από την αρχαιότητα για ευρύ φάσμα ασθενειών κατά βάση όμως στις νευρασθένειες αλλά και κατά της βασκανίας. Σε ότι αφορά στο τελευταίο στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχει το παρακάτω ποιηματάκι...

St John's wort doth charm all witches away,

if gathered at midnight on the Saints holy day.

Any devils and witches have no power to harm,

those that gather the plant for a charm.

Θεωρείται φυτό με αντιφλεγμωνώδη δράση και έτσι είναι καλό επουλωτικό των πληγών όταν χρησιμοποιήται τοπικά. Ανακουφίζει τις μώλωπες τα καψίματα, τσιμπίματα και γδαρσίματα Χρησιμοποιείται και ως αιμοστατικό και ακόμη κατά των θρομβώσεων. Αποτελεί δε και καλό αποχρεμπτικό. Παραδοσιακά η χρήση του γίνεται με αφέψημα ανθέων ή σε συνδυασμό με βλαστούς. Η πιο συχνή του εφαρμογή και στην οποία θα εστιάσουμε είναι η αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Ενεργά συστατικά – Μηχανισμός δράσης

Έχει δοθεί μεγάλη προσπάθεια για τον καθορισμό των κυρίων συστατικών του που περιλαμβάνουν, την υπερικίνη ( hypericin ) την ψευδουπερικίνη, τα φλαβονοειδή  και την υπερφορίνη. Ενώ πρώτιστα πιστεύοταν ότι η αντικαταθλιπτική δράση του βοτάνου οφειλώταν στη δράση της υπερικίνης επάνω στους αναστολείς μονοαμινοξειδάσης , πρόσφαστες μελέτες προκάλεσαν την άποψη αυτή, εστιάζοντας σε άλλα συστατικά του όπως την υπερφορίνη και στα φλαβονειεδή.

Το απόσταγμα του βοτάνου πλέον  επιτυχώς οδεύει στο να γίνει μια πάγια αντικαταθλιπτική θεραπεία. Από φυτοχημική άποψη, είναι ένα από τα πιο μελετημένα θεραπευτικά φυτά. Μια σειρά βιοενεργών συστατικών έχει εντοπισθεί εκτός από τα φλαβονοειδή, που είναι βιοφλαβονοειδή, προανθοκυανιδίνες, ξανθίνες, φλωρογλυκινόλες και ναφθοδιανθρόνες.

Μολονότι το βότανο έχει υποστεί εκτενείς επιστημονικές μελέτες την τελευταία δεκαετία, υπάρχουν ακόμη ανειχτά ερωτηματικά σχετικά με την φαρμακαλογία και το μηχανισμό δράσης του. Αρχικά βιοχημικές μελέτες ανέφεραν ότι το βότανο αναστέλει την επαναπρόσληψη στους συναπτικούς υποδοχείς τριών νευρωδιαβιβαστών, σεροτονίνης, αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης κατά ισορροπημένο τρόπο.Δρα δηλαδή παρόμοια με τα τρικυκλικά φάρμακα, με το πλεονέκτημα ότι στις δοσολογίες που χρησιμοποιήται δεν υπάρχουν ίδιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Στην κατάθλιψη παρατηρήται έλλειμα στον οργανισμό των παραπάνω νευροδιαβιβαστών οι οποίοι σχετίζονται με την διάθεση και την αίσθηση του πόνου. Πολλά λοιπόν φάρμακα βασίζονται στο να καλύψουν σε κάποιο βαθμό τις ανάγκες του οργανισμού σε κάποιους (ή και όλους) από τους τρείς αυτούς υποδοχείς.

Χρήσεις 

Tόσο στις Η.Π.Α όπως και στο Ηνωμένο Βασίλειο το βότανο έχει εκπληκτική απήχηση. Η αποτελεσματικότητα του σε πολυάριθμες μελέτες  ( για  ήπια και μέτρια καταθλιπτική διαταραχή ) είναι σχεδόν η ίδια με τα τρικυκλικά φάρμακα όπως ιμιπραμίνη, αμιτριπτυλίνη,ντοπεξίνη, δεσιπραμίνη και νορτριπτιλίνη, με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και συγκριτικά και με ορισμένους SSRIs ( επιλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης) όπως φλουοξετίνη και σερτραλίνη.

Σε μελέτες φαίνεται ότι το βότανο ουστιαστικά μειώνει την ανάγκη για κατανάλωση αλκοόλ. Υποθέσεις γίνονται στο ότι το αλκοόλ είναι μια μορφή αυτοθεραπείας. Έτσι  απαλείφοντας τα καταθλιπτικά συμπτώματα το βότανο μπορεί να μειώσει την αίσθηση της ανάγκης για αλκοόλ.

Σε εργαστηριακές μελέτες το βότανο έχει δείξει την ικανότητα να καταπολεμά συγκεκριμένες λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένων κάποιων βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στην επίδραση των αντιβιωτικών. Όμως χρειάζεται περισσότερη έρευνα στον τομέα αυτό για να φανεί αν αυτές οι μελέτες μπορούν να φανούν χρήσιμες σε ανθρώπους.

Μια πρόσφατη μελέτη προτείνει το βότανο σαν χρήσιμο για την ανακούφιση από τα σωματικά και τα συναισθηματικά συμπτώματα του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου, όπως  κράμπα, ευερεθιστικότητα, λαιμαργία και ευαισθησία στο στήθος.

Στην ιογενή εγκεφαλίτιδα ειδικοί βοτανολόγοι μπορεί να συστήσουν τη χρήση βάματος που περιέχει συνδυασμό Γκίνκο, Βότανο Αγ. Ιωάννη και δενδρολίβανο για να ελαφρώσουν την βαρύτητα των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την φλεγμονή στον εγκέφαλο,όπως επίσης  τη γνωστική δυσλειτουργία/εξασθένιση, τις διαταραχές ομιλίας, οπτικές διαταραχές και δυσκολία στην εκπλήρωση λειτουργιών ρουτίνας.

Το βότανο του Αγ. Ιωάννη βελτίωσε την διάθεση σε εκείνους που είχαν εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (sad – seasonal affective disorder) που συμβαίνει τους χειμερινούς μήνες εξαιτίας της έλλειψης ηλίου. Συνήθως αντιμετωπίζεται με φωτοθεραπεία.

Κατά καιρούς συνίσταται απο βοτανολόγους, η τοπική χρήση του βοτάνου για την μείωση του πόνου, της φλεγμονής και για να προάγει την ίαση με την εφαρμογή του παράγοντα απευθείας στο δέρμα. Προκαταρκτικές εργαστηριακές μελέτες προτείνουν ότι η παραδοσιακή αυτή χρήση μπορεί να έχει επιστημονική ευστάθεια.

Σε μια μελέτη με άνω τα 100 παιδιά ηλικίας 6-18 που είχαν πόνο στο αυτί από ωτίτιδα, ο συνδυασμός του διαλύματος βοτάνων, Αγ. Ιωάννη, σκόρδου, καλέντουλας και φλόμου ελάφρυναν τον πόνο το ίδιο όπως οι συμβατικές παυσίπονες σταγόνες για το αυτί.

 

Δοσολογία – χορήγηση

Το βότανο μπορεί να βρεθεί σε αρκετές μορφές όπως κάψουλες, ταμπλέτες, αποστάγματα, βάμματα, ροφήματα και σε λοσιόν για το δέρμα. Έχει δοκιμασθεί και σε παιδιά σε μικρό όμως αριθμό.

Στην ξηρή μορφή του βοτάνου η συνήθης δόση για ήπια κατάθλιψη και διαταραχές διάθεσης είναι 300 με 500mg τρείς φορές ημερησίως με γεύμα(σταθεροποιημένο σε 0,3% υπερικίνη). Για πιο βαρειές μορφές κατάθλιψης το δοσολογικό σχήμα πρέπει να αυξηθεί με ταυτόχρονη παρακολούθηση από ειδικό.

Το απόσταγμα (1:1) : 40-60 σταγόνες, δύο φορές ημερησίως ενώ το για το αφέψημα: γεμίστε μια κούπα βρασμένου νερού σε 1-2 κουτάλια τσαγιού του ξηρού βοτάνου και εμποτίστε το για 10 λεπτά. Πιείτε δύο κούπες την ημέρα για 4-6 εβδομάδες.

Για τοπική φλεγμονή όπως πληγές,καψίματα και αιμοροϊδες εφαρμόστε τοπικά τη μορφή λαδιού/κρέμας.

Να σημειώσουμε ότι οι από το στόμα δοσολογίες απαιτούν τουλάχιστο έξι εβδομάδες για να υπάρξει το μέγιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Προειδοποιήσεις – Προφυλάξεις

Μεταβολίζεται στο κυτόχρωμα  P450, κατά συνέπεια δεν πρέπει να λαμβάνεται με άλλα φάρμακα που μεταβολίζονται από το ίδιο συνένζυμο.Άτομα με ιστορικό μανιοκατάθλιψης ( διπολικής διαταραχής ) ή μικρότερης σοβαρότητας κατάσταση γνωστή ως υπομανία, πρέπει να αποφύγουν τη χρήση του βοτάνου καθώς μπορεί να προκαλέσει μανιακό επεισόδιο.

Δεν πρέπει να χρησιμοποιήται απο γυναίκες που λαμβάνουν αντισύλληψη όπως επίσης στην κύηση και τη γαλουχία.

Συγχορήγηση με άλλα αντικαταθλιπτικά δεν συνίσταται για τον κίνδυνο εμφάνισης σεροτονινεργικού συνδρόμου.

Μπορεί να μειώσει τη δράση των ανοσοκατασταλτικών θεραπειών όπως και των αναστολέων πρωτεάσης.  Το  FDA προτείνει να μην συγχορηγήται το βότανο με αντιρετροικές θεραπείες που χρησιμοποιούνται για τον ιο του AIDS.

Πρέπει να αναφερθεί ότι το βότανο αλληλεπιδρά με αντιπηκτικές-αντιαιμοπεταλιακές αγωγές μειώνοντας τα επίπεδα το αίματος και την αποτελεσματικότητά του.

Επηρεάζει δε και την δράση ένος παλιού βρογχοδιασταλτικού, την θεοφιλίνη.

Δεν πρέπει να λαμβάνεται παρράλληλα με βενζοθιαζεπίνες όπως και χημειοθεραπεία

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Οι κύριες ανεπιθύμητες ενέργειες του βοτάνου είναι γενικά ήπιες συγκριτικά με εκείνες των συμβατικών αντικαταθλιπτικών. Αυτές περιέχουν, στομαχικές διαταραχές,  εξανθήματα ή άλλους δερματικούς ερεθισμούς, κόπωση, ανησυχία, πονοκέφαλο, ξηροστομία, αισθήματα ζάλης ή σύγχυσης.

Το βότανο του Αγ. Ιωάννη μπορεί να κάνει το δέρμα υπέρευαίσθητο στην ηλιακή ακτινοβολία (φωτοδερματίτιδα). Όσοι έχουν ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα και παίρνουν το βότανο σε ηψηλή δοσολογία η για αρκετό χρονικό διάστημα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην έκθεση στον ήλιο. Συγκριτικά με τις αντίστοιχες ανεπιθύμητες ενέργειες των συμβατικών αντικαταθλιπτικών αυτές του βοτάνου είναι λιγοστές.

Πρέπει να αναφέρουμε ότι ένα επιπλέον πλεονέκτηματά του είναι ότι δεν επηρεάζει τόσο την λίμπιντο όσο τα συμβατικά φάρμακα. 

Συμβουλευτείτε τον ιατρό σας εάν βρίσκεστε σε οποιαδήποτε αγωγή πρίν δοκιμάσετε οτιδήποτε από τα παραπάνω.


Σημείωση:

Αν και το βότανο του Αγ. Ιωάννη είναι ένα πολύ αποτελεσματικό βότανο για την κατάθλιψη και με λιγοστές ανεπιθύμητες ενέργειες, αν αποφασίσετε ότι χρειάζεται να αρχίσετε μια αγωγή, θα μπορούσατε να αρχίσετε αυτό, φυσικά με την καθοδήγηση κάποιου ειδικού (στα βότανα ) ιατρού.
ΟΜΩΣ, σε καμία περίπτωση μην νομίζετε ότι από μονο του φάρμακο θα σας βοηθήσει να ξεπεράσετε την κατάσταση. Τα φάρμακα αυτά βοηθούν στο να έρθει η διάθεσή σας(το σώμα) σε τέτοιο επίπεδο που να μπορείτε πλέον να συλλογιστήτε και να παλέψετε τα αίτια που σας προκάλεσαν την διαταραχή αυτή.  Διαφορετικά, είναι σαν να προσπαθείτε να αντιμετωπίσετε μια λοίμωξη μόνο με παυσίπονο.
Για την ενημέρωσή σας επισυνάπτω τα τρία κύρια είδη ψυχοθεραπείας
Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία
Διαπροσωπική θεραπεία
Ψυχοδυναμική θεραπεία


Αυτό μπορεί να γίνει παρράλληλα με την βοήθεια κάποιου ειδικού θεραπευτή, σε συνδυασμό με άσκηση όπως tai ji quan, qi gong, yoga και άλλες φυσικές δραστηριότητες(κήπος,χειροτεχνίες κ.α). Με τον τρόπο αυτό μειώνεται η δυνητική εμφάνιση νέου επεισοδίου.

Δημοσιευμένο και στην Αγγλική στο http://www.newsfinder.org/

Στο δρόμο από Φλώρινα για Καστοριά, λίγο μετά το Πισοδέρι στα δεξιά κυρίως του δρόμου, από το Μήνα Μαϊο μέχρι και τέλη Ιουνίου(η υγρασία ευνοεί την διατήρηση του φυτού) θα μπορείτε να βρείτε το βότανο. Καλό θα ήταν να μη το ξεριζώνετε μιας και είναι μόνο οι ανθοί που χρειάζεστε. Η απαλή συμφωνία του κίτρινου δεξιά με το υπέροχο γαλάζιο στα αριστερά θα σας ανταμείψει διπλά.



Περισσότερες λεπτομέρειες στο εκτενέστατο άρθρο του κου Μανώλη Μιτάκη Φαρμακοποιού και
Γ. Γραμματέα της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας , Η Εθνοφαρμακολογία του υπερικού

Βιβλιογραφία :
1. Gruenwald J. Standardized St. John’s wort clinical monograph. Quart Rev Nat Med 1997;Winter:289–99.
2. Suzuki O, Katsumata Y, Oya M. Inhibition of monoamine oxidase by hypericin. Planta Med 1984;50:272–4.
3. Holzl J, Demisch L, Gollnik B. Investigations about antidepressive and mood changing effects of Hypericum perforatum. Planta Med 1989;55:643.
4. Chatterjee SS, Koch E, Noldner M, et al. Hyperforin with hypericum extract: Interactions with some neurotransmitter systems. Quart Rev Nat Med 1997;Summer:110.
5. Calapai G, Crupi A, Firenzuoli F, et al. Effects of Hypericum perforatum on levels of 5-hydroxytryptamine, noradrenaline and dopamine in the cortex, diencephalon and brainstem of the rat. J Pharm Pharmacol 1999;51:723–8.
6. Müller WE, Rolli M, Schäfer C, Hafner U. Effects of hypericum extract (LI 160) in biochemical models of antidepressant activity. Pharmacopsychiatry 1997;30(suppl):102–7.
7. Müller WE, Singer A, Wonnemann M, et al. Hyperforin represents the neurotransmitter reuptake inhibiting constituent of hypericum extract. Pharmacopsychiatry 1998;31(suppl):16–21.
8. Brown DJ. Herbal Prescriptions for Better Health. Rocklin, CA: Prima Publishing, 1996, 159–65.
9. Woelk H. Comparison of St. John’s wort and imipramine for treating depression: Randomized controlled trial. BMJ 2000;321:536–9.
10. Philipp M, Kohnen R, Hiller KO. Hypericum extract versus imipramine or placebo in patients with moderate depression: randomized multicenter study of treatment for eight weeks. BMJ 1999;319:1534–9.
11. Ernst E, Rand JI, Barnes J, et al. Adverse effects profile of the herbal antidepressant St. John’s wort (Hypericum perforatum L.) Eur J Clin Pharmacol 1998;54:589–94.
12. Brockmöller J, Reum T, Bauer S, et al. Hypericin and pseudohypericin: Pharmacokinetics and effects on photosensitivity in humans. Pharmacopsychiatry 1997;30(suppl):94–101.
13. Lane-Brown MM. Photosensitivity associated with herbal preparations of St. John’s wort (Hypericum perforatum). MJA 2000;172:302[Letter].
14. Bove GM. Acute neuropathy after exposure to sun in a patient treated with St John’s Wort. Lancet 1998;352:1121–2 [letter].
15. Nierenberg AA, Burt T, Matthews J, Weiss AP. Mania associated with St. John’s wort. Biol Psychiatry 1999;46:1707–8.
16. Moses EL, Mallinger AG. St. John’s wort: Three cases of possible mania induction. J Clin Psychopharmacol 2000;20:115–7.
17. O’Breasail AM, Argouarch S. Hypomania and St John’s wort. Can J Psychiatry 1998;43:746–7 [letter].
18. Schneck C. St. John’s wort and hypomania. J Clin Psychiatry 1998;59:689 [letter].
19. Zullino D, Borgeat F. Hypertension induced by St. John’s Wort: a case report. Pharmacopsychiatry. 2003;36:32.
20. Markowitz JS, Donovan JL, DeVane CL, et al. Effect of St John’s wort on drug metabolism by induction of cytochrome P450 3A4 enzyme. JAMA 2003;290:1500–4.
21. Butterweck V. Mechanism of action of St John’s wort in depression : what is known? , CNS Drugs. 2003;17(8):539-62.
22. Francesca Coltrera & Christine Junge, Depression – Diagnosis and Cure, Harvard Medical School, Harvard Medical center

Aκολουθήστε τη παρέα μας με ένα Like στο Facebook ή αφήστε ένα σχόλιο παρακάτω. Η γνώμη σας μετράει.