Translate

Αρχαία Έδεσσα

Ανακαλύψτε μια άλλη Έδεσσα, ένα πολιστισμό θαμμένο στα μάγια των καταρρακτών.
Δείτε τι κρύβει μέσα στους αρχαιολογικούς της χώρους, διαθέσιμους σε κάθε επισκέπτη με τάσεις αναζήτησης.

Ακολουθήστε μας σε αυτό τον περίπατο που για ακόμη μια φορά θα συναντήσετε ενεπίγραφο κίονα, θα γνωρίσουμε την λατρεία της πρωταρχικής Μητέρας Μα, όπως και την ευαισθησία των αρχαίων Ελλήνων για τα ζώα…

Ἀπὸ τὴ συνοικία Βαρόσι, κατεβαίνωντας τὸ πλακόστρωτο ὁ δρόμος σας ὁδηγεῖ μέσα ἀπὸ ἕνα διάδρομο πυκνῆς βλάστησης, ποὺ οὐσιαστικὰ ἀποτελεῖ καὶ τὸ φυσιολατρικὸ μονοπάτι, στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τοῦ Λόγγου τῆς Ἔδεσσας.


Κάτοψη τοῦ Λόγγου ἀπὸ τὸ βράχο τῆς τότε Ἀκρόπολης τῆς Ἔδεσσας. Σήμερα τὸ σημεῖο αὐτὸ εἶναι γνωστὸ σὰν Βράχος ὅπου μπορεῖτε νὰ ἀπολαύσετε τὴν ἐξαιρετικὴ θέα μὲ ἕνα ρόφημα. 




Λίγη ἱστορία…

Στὸ ἀνατολικὸ ἄκρο τοῦ ὑψιπέδου ποὺ δημιουργεῖται ἀνάμεσα στὸ Βόρα καὶ τὸ Βέρμιο ἱδρύθηκε ἀπὸ τὰ προϊστορικὰ ἀκόμη χρόνια ἡ Ἔδεσσα σὲ θέση ἰσχυρὴ χάρις στὰ νερὰ καὶ προστατευμένη ὅμως ἀπὸ τὴν καταστροφικὴ κατὰ περιόδους δράση τους.




Ὁ ἀρχικὸς ἀγροτικὸς οἰκισμὸς ἀπὸ τὰ ὑστεροκλασικὰ ἕως τὰ παλαιοχριστιανικὰ χρόνια (4ος αἵ. π.Χ - τέλος 6ου αἵ. μ.Χ) ἐπεκτάθηκε καὶ πῆρε τὴ μορφὴ σύνθεστης τειχισμένης πόλης, ἔκταση περίπου 250 στρεμμάτων, ποὺ ἁπλώνονταν σὲ δυὸ ἐπίπεδα, τὴν ἀκρόπολη στὴν ἄκρη τοῦ βράχου καὶ τὴν κάτω πόλη στὴν περιοχὴ τοῦ πυκνοφυτεμένου Λόγγου μὲ τὸν ὁποῖο καὶ θὰ ἀσχοληθοῦμε περισσότερο.




Βάσεις κιόνων τοῦ βόρειου συγκροτήματος. 
Στὴ συνέχεια σταδιακὰ περιορίσθηκε , μεταμορφώθηκε στὸ θεοφρούρητο κάστρο τῶν Βοδενῶν τῶν βυζαντινῶν χρόνων ἀπὸ τὸ ὁποῖο προέκυψε καὶ ἡ σύγχρονη Ἔδεσσα.


Τὸ τεῖχος

Τὸ τεῖχος ἔπαιξε σημαντικὸ ρόλο γιὰ τὴν προστασία τῆς ἀρχαίας Ἔδεσσας καὶ μέχρι σήμερα ἀποτελεῖ τὸν καλύτερο μάρτυρα τῆς πορείας τῆς στὸ χῶρο καὶ στὸ χρόνο. Ἡ χάραξη τοῦ ἑνιαία γιὰ τὴν ἀκρόπολη καὶ τὴν κάτω πόλη ὑπῆρξε ἔργο γνώστη τῆς ἀρχαίας ὀχυρωματικῆς τέχνης ποὺ ἐκμεταλλεύθηκε στὸ ἔπακρο τὶς δυνατότητες τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Ἡ ὀχύρωση τῆς ἀκρόπολης, μήκους περίπου 450μ, εἶχε μορφὴ τριγωνική.



Στὴν κάτω πόλη ἀπὸ τὶς ἐπιγραφικὲς μαρτυρίες εἶναι βέβαιη ἡ ὕπαρξη δημοσῖων κτιρίων ποὺ ἦταν ἕδρα τῆς βουλῆς τῶν πολιταρχῶν (δηλαδὴ τῶν τοπικῶν ἀρχόντων), ἀκόμη καὶ γυμνασίου τὴν ἐκπαίδευση τῶν νέων.


Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ρωμαϊκῆς Εἰρήνης (Pax Romana) τὸ τεῖχος τέθηκε σὲ ἀχρηστία καὶ σταδιακὰ ἔπεσε. Στὸ β’ μισό του τρίτου αἰώνα μ.Χ ἐπιδιορθώθηκε μὲ ταχεῖς ρυθμοὺς γιὰ νὰ ἀντιμετωπισθεῖ ὁ κίνδυνος τῶν γοτθικῶν ἐπιδρομῶν.




Γιὰ τὴν ἀνακατασκευὴ τοῦ χρησιμοποιήθηκαν παλαιὲς λιθόπλινθοι, συνδετικὸ κονίαμα καὶ πήλινες πλίνθοι στοὺς ὁριζόντιους καὶ κάθετους ἁρμούς. Στὰ παλαιοχριστιανικὰ χρόνια ἐνισχύθηκε μὲ νέα ὀχυρωματικὴ γραμμή, τὸ προτείχισμα, σὲ ἀπόσταση 6-7 μέτρων κατασκευασμένη μὲ μικροὺς λίθους καὶ συνδετικὸ κονίαμα μὲ στόχο τὴν προστασία τῆς ἀκρόπολης καὶ ἀπὸ τὰ νερὰ τοῦ Ἐδεσσαίου ποταμοῦ.


Τὸ μνημειακὸ τεῖχος τῆς κάτω πόλης, ποὺ τμήματά του διατηροῦνται σὲ ὕψος 5. 

Εἶχε μῆκος περίπου 1200μ. Παρουσιάζει τὶς ἴδιες φάσεις μὲ τὸ τεῖχος τῆς ἀκρόπολης. 


Οἱ πύλες του, εἰδικότερα ἡ νότια καὶ οἱ πύργοι προσφέρουν ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα γιὰ τὴν ἀρχαία ὀχυρωματικὴ τέχνη.


Μεγάλος βάρος σὲ αὐτὸ τὸν περίπατο ἀποτελοῦν οἱ κίονες τῆς ἐπιβλητικῆς Νότιας Πύλης.















Λατρεῖες 

Μαρτυρίες ὑπάρχουν γιὰ τὴ λατρεία τοῦ Δία Ὕψιστου, τοῦ ὁποίου ἱερὸ ζῶο ἦταν ὁ ἀετός, τοῦ Διονύσου, τοῦ Ἡρακλῆ Κυναγίδα, ἀλλὰ καὶ τοῦ Σαβάζιου. Ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἀνδρικὲς λατρεύονταν οἱ γυναικεῖες θεότητες τῆς Ἄρτεμ, τῆς Συρίας θεᾶς, τῆς Νέμεσης.



Ἡ μεγαλύτερη ὅμως θεότητα ἦταν ἡ Μά, ποὺ ἀναφέρεται μὲ τὸ ἐπίθετο «ἀνείκητος» στὶς ἐπιγραφὲς τὶς χαραγμένες πάνω στὰ μαρμάρινα μέλη ἀπὸ τὸ ναό της.







Τὰ μέλη αὐτά, -κίονες τῶν φωτογραφιῶν-, παραστάδες θύρας μετὰ τὴν καταστροφὴ τοῦ ναοῦ πιθανότατα τὸ 268μ.Χ, ἐπαναχρησιμοποιήθηκαν στὴ Νότια πύλη τοῦ τείχους καὶ στὴν ἀνατολικὴ στοὰ τῆς κεντρικῆς ὁδοῦ. Τοὺς ἀρχαίους ναοὺς διαδέχθηκαν οἱ χριστιανικὲς βασιλικές. 





Ὁ ἐνεπίγραφος κίονας τῆς ἀνατολικῆς στοᾶς.

Ὁ ἐνεπίγραφος κίονας τῆς ἀνατολικῆς στοᾶς, δυὸ ἄλλες ἐπιγραφὲς τοῦ βρέθηκαν στὴ νότια πύλη καὶ ἔχουν ἀποσυρθεῖ γιὰ φύλαξη, ἕνα ἀκόμη τμῆμα ἐνεπίγραφου κίονα βρίσκεται στὴ μονὴ τῆς Ἁγίας Τριάδας εἶναι μερικὰ μόνο ἀπὸ τὰ ἀρχιτεκτονικὰ μέλη τοῦ ἱεροῦ της θεᾶς Μας, τὰ ὁποία μετὰ τὴ κασταστροφὴ τοῦ πιθανότατα τὸ 268μ.Χ ἐξαιτίας τῶν γοτθικῶν ἐπιδρομῶν, ἐπαναχρησιμοποιήθηκαν στὰ παλαιοχριστιανικὰ κτίρια τῆς πόλης.





Ἡ θεὰ Μὰ ταυτίζεται ἡ συλλατρεύεται μὲ τὴ Μεγάλη Μητέρα. 


Ἡ λατρεία της μὲ προϊστορικὲς καταβολὲς γνώρισε ἰδιαίτερη ἄνθιση στὰ ρωμαϊκὰ χρόνια, ὅταν διαδίδονται σὲ ὅλη τὴν αὐτοκρατορία οἱ ἀνατολικὲς λατρεῖες ἀνάμεσα τοὺς ἡ λατρεία τῆς ὁμώνυμης θεᾶς τῆς Καππαδοκίας.


 Οἱ δεκαεπτὰ ἐπιγραφὲς τοῦ κίονα καὶ αὐτὲς στὰ ὑπόλοιπα ἀρχιτεκτονικὰ μέλη χρονολογοῦνται ἀπὸ τὸ 211μ.Χ μέχρι τὸ 267μ.Χ Μία ἐπιγραφὴ ἀναφέρει τὴν κατασκευὴ προκτισμάτων καὶ ἱστορίας στὸ ἱερό, ἄλλη τὴν προσφορὰ ἀμπελιοῦ ἔκτασης δυὸ πλέθρων (πλέθρο =874τ.μ).




Οἱ περισσότερες ὅμως ἀπελευθερώσεις δούλων μέσω τῆς ἀνάθεσής τους στὴ θεὰ «ἀνείκητο καὶ ἐπήκοο» Μά.




Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ σημαντικὰ στοιχεῖα γιὰ τὸ νομικὸ σύστημα καὶ τὸ ἡμερολόγιο τῆς ἐποχῆς οἱ ἐπιγραφὲς ἀναφέρουν ἱέρειες καὶ ἐπιμελητὲς τοῦ ἱεροῦ, ὀνόματα κατοίκων τῆς ἀρχαίας Ἔδεσσας, τὰ ἐπαγγελματά τους, ὅπως γίνεται φανερὸ καὶ ἀπὸ τὰ μεταγραμμένα παραδείγματα κάτω δεξιά.





Μὲ φόντο τὸ ξενοδοχεῖο βαρόσι 4 ἐποχές.




Ἐπιτύμβιο ἀνάγλυφό του χοίρου

Κατὰ τὴν κατασκευὴ τῶν ὑστερορωμαϊκῶν χρόνων ἐντοιχίσθηκαν στὸ τεῖχος διάφορα μαρμάρινα μνημεῖα καὶ ἀνάμεσά τους τὸ ταπεινὸ ἀλλὰ πολὺ γνωστὸ ἐπιτύμβιο ἀνάγλυφό του χοίρου, ποὺ σύμφωνα μὲ τὴν ἐπιγραφή, μαζὶ μὲ τὸν κύριό του διέτρεξαν μεγάλο μέρος τῆς ἀρχαίας Ἐγνατίας ὁδοῦ γιὰ νὰ ἔρθουν στὴ Μακεδονία καὶ νὰ πάρουν μέρος σὲ μία μεγάλη διονυσιακὴ γιοργή, τὰ Φαλλοφόρια, ἀντίστοιχα μὲ τὰ σύγχρονα καρναβάλια. 



Λέγεται ὅτι ὁ τύμβος ἀποτελεῖ ἴσως τὴν πρώτη ἀναφορὰ ἀρχαίου ἀτυχήματος, ὅπου τὸ δύστυχο γουρουνάκι μᾶλλον πατήθηκε ἀπὸ τὴν ἅμαξα τοῦ κυρίου του. Ἐνδιαφέρον προκαλεῖ καὶ τὸ κείμενό της ποὺ λέει…

«Ὁ χοῖρος, ὁ φίλος ὅλων, τετράποδος νέος, ἔνδαθε κεῖμαι, ἔχοντας ἀφήσει τὸ ἔδαφος τῆς Δαλματίας ὅπου εἶχα προσφερθεῖ ὡς δῶρο. Πόθησα καὶ πάτησα τὸ Δυρράχιο καὶ τὴν Ἀπολλωνία μόνος μου, χωρὶς νὰ μείνω πίσω, διάβηκα ὅλη τη γῆ μὲ τὰ πόδια Τώρα ὅμως ἀπὸ τροχαῖο ἔχασα τὸ φῶς τῆς ἡμέρας, πάνω στὴ στιγμὴ ποὺ ποθοῦσα νὰ δῶ τὴν Ἠμαθία καὶ τὴν πομπὴ τῆς φαλλοφορίας σὲ ἅρμα, καὶ κεῖμαι ἐδῶ μὴ χρωστώντας πλέον τίποτα στὸ θάνατο.»


Ἐὰν ἕνα ἀθῶο σκυλὶ κοντοστέκεται στὸ ἀρχαῖο κάλλος, 
ἐμεῖς τί στάση θὰ ἔπρεπε νὰ τηροῦμε ἀπέναντι στὴν βαριὰ κληρονομιά μας;…


Νὰ εὐχαριστήσουμε θερμὰ τὸ προσωπικὸ φύλαξης τοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου, ποὺ ἄγρυπνα προστατεύει τὴν κληρονομιά μας ἀλλὰ καὶ τὴν ἐμπλουτίζει σὲ κάθε ἐπίσκεψη. Ἰδιαίτερη ἐντύπωσή μας ἔκανε ἡ προσέγγισή της ὅπως καὶ ἡ παροχὴ τοῦ ἐντύπου του ἀρχαιολογικοῦ χώρου.

Ἄλλος ἕνας περίπατος στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα τελείωσε γιὰ νὰ ἀρχίσει ὁ ἑπόμενος…

Τώρα γνωρίζετε ὅτι ὑπάρχει καὶ ἕνας λόγος παραπάνω νὰ ἐπισπευτεῖτε τὴν μαγευτικὴ αὐτὴ πόλη, ξέρωντας ὅτι θὰ δροσιστεῖτε ὄχι μόνο μὲ τὰ νερὰ τῆς ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀρχαία κληρονομιά της.




Ἱστορικὲς πληροφορίες

2008 ΙΖ΄Ἐφορεία Προιστορικῶν καὶ Κλασσικῶν ἀρχαιοτήτων
Ἀρχαιολογικὸς χῶρος Ἔδεσσας
Τὴν ἐπιμέλεια τοῦ κειμένου τοῦ ἐντύπου ἔχει ἡ κὰ
Ἀναστασία Χρυσοστόμου.


Ἀκολουθῆστε τοὺς ρχαιολογικος περιπάτους μας μὲ ἐνα Like στο Facebook ὴ ἀφῆστε ἕνα σχόλιο παρακάτω.
 Ἡ γνώμη σας μετράει.

Περισσότεροι ἀρχαιολογικοὶ περίπατοι ἐδῶ.