Γιανίτσαροι και Μπούλες. Θα κάνουμε ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο, στα χρώματα και την τέχνη για να διαπιστώσουμε το πόσο κοντά μας φέρνει η παράδοση και το πόσο μας έχει απομακρύνει η καθημερινότητά μας. Το θέμα αυτό είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς η ανάγκη να βρεθούμε πιο κοντά είναι πλέον επιτακτική.
Ας δούμε ακόμα, τι έχει να πει ένας από τους μεγαλύτερους στύλους αυτού του εθίμου.
Ίσως για πρώτη φορά θα παρακολουθήσετε ραφή προς ραφή, βήμα προς βήμα αυτό το μοναδικό για την πατρίδα μας έθιμο.
Θα δούμε μαζί το πως σμίγουν τα αρχαία μυστήρια με το Χριστιανισμό και πως επίσης συναντιώνται η Ανατολή με τη Δύση.
Πως ο χρόνος χάνει την δύναμή του....
Η προσπάθεια αυτή θα ήταν άκαρπη και μάταιη χωρίς την καταλυτική συμβολή ενός από τους κυρίους του εθίμου. Αναφερόμαστε τον κο Τάκη Μπαϊτση που απλόχερα, υπομονετικά αλλά και γενναιόδωρα μας έδωσε όχι μόνο την ευκαιρία για την φωτογραφική αποτύπωση, αλλά και τις γνώσεις για να ζήσουμε και εμείς μαζί το τελετουργικό. Ένιωσα Ναουσαίος. Για το άρθρο αυτό χρειάστηκε να δανειστούμε αποσπάσματα από το βιβλίο του. Τα πλάγια πορτοκαλί γράμματα(italics) είναι η θορυβώδης μας παρέμβαση. Αν και υπάρχουν τόσα να ειπωθούν, στην παρούσα φάση θα αφήσουμε τις εικόνες να μιλήσουν από μόνες τους.
 |
| Ισχύς εν τη Ενώσει |
 |
| Θαρρείς και όλοι είναι μια οικογένεια. Πραγματικά αδέρφια. |
 |
| Ζουρνάς |
 |
| Νταούλι |
 |
| Ζυγιά |
Αρχίζουμε λοιπόν με την προετοιμασία του Γιανίτσαρου....
Βρισκόμαστε στην οικία του κου Μπαϊτση όπου για καλή μας τύχη παρευρίσκονται και γηραιοί Γιανίτσαροι όπου στόλισαν με περισσότερες ιστορίες και αναμνήσεις το όλο τελετουργικό.
 |
| Παπακωνσταντίνου Δημήτριος |
 |
| Τριανταφύλλου Γεώργιος |
Ο Τρύφωνας Μπαϊτσης θα γίνει και φέτος Γιαννίτσαρος. Αυτός και ο αδερφός του πραγματικά τυχεροί,που βιώνουν το έθιμο αυτό σε όλη του τη λαμπρότητα.
Η προετοιμασία
 |
| Τοποθέτηση βουδέτας |
 |
| Κοντέλα(πλάτη) |
.Σχολαστικός όπως παντα ο κος Μπαϊτσης επιμελείται την κοντέλα του υιού του όπως πρίν από πολλά χρόνια το ίδιο έκανε και ο πατέρας του.
Η φουστανέλα είναι το βασικότερο κομμάτι της στολής του Γιανίτσαρου Έφτανε πάνω από το γόνατο,μια πιθαμή περίπου(σ¨αυτό ξεχώριζε από την παλιολλαδίτικη, που ήταν μακριά), και είχε 250 έως 400 λαγκιόλια (πιέτες), ανάλογα με την οικονομική κατάσταση και τη σωματική διάπλαση καθενός.
Στα πέλματα έχουν τα τσαρούχια, που φτιάχονται από δέρμα και καταλήγουν σε πυκνή μαύρη φούντα.
 |
| Πισλί |
Το πισλί είναι ένα είδος φέρμελης, δηλαδή γιλέκου, φτιαγμένο από βελούδινο ή εξαιρετικό μάλλινο εισαγόμενο ύφασμα. Το κεντούν με γαϊτάνια, τιρτίρια και καρμάδες(είδη βελονιάς με χρυσοκλωστή), με σειρές από κουμπιά και θυλήκια. Αφήνει ελεύθερα τα μανίκια που κινούνται σύμφωνα με το χορό.
 |
| Μωραϊτικο ζουνάρι |
Το μωραϊτικο ζουνάρι που έχουν στη μέση είναι με άσπρες και λιλά λόντρες(ρίγες)υφασμένο από μετάξι και βαμμένο με φυσική μπογιά από αγκίτσι (ίον).Στην άκρη του έχει κρόσια που πέφτουν πάνω στη φουστανέλα.
Μετά τον πρόσωπο(μάσκα) το πιο επιβλητικό στοιχείο της ενδυμασίας του Γιανίτσαρου είναι τα ασήμια και τα λοιπά κοσμήματα.
Μπροστά στο στήθος είναι ραμμένα τα ρούπια(κέρματα) του 17ου,18ου,19ου αιώνα. Αυτά που είναι ασημένια έχουν προέλευση τουρκική,γαλλική ή αυστριακή. Είναι περασμένα σε αλυσίδες που καταλήγουν σε σταυρούς και χαιμαλιά (ή χαϊμαλιά), δηλ φυλαχτά. Σήμερα ράβονται για ευκολία πάνω σε ένα γιλέκο. Στην πάνω μεριά τις περισσότερες φορές είναι ραμμένο ένα μπαϊρι ή ένα γκιουρντάνι που ξεκινά από το λαιμό. Παλιά, όλα ράβονταν τεχνικά πάνω στο Γιανίτσαρο το Σαββατόβραδο παραμονή της Αποκριάς.
Τα χαϊμαλιά όπως και τα κοσμήματα είναι πολλών ειδών. Λέγεται ότι στα πρώτα στο εσωτερικό τους είχαν τίμιο ξύλο.
Τοκάδια με αλυσίδες
ο μπαρμπα-Γιώργος ξεχνιέται σε περασμένες δόξες.
Ο Τάκης Μπαϊτσης αφήνει το ράψιμο και ξεκουράζεται γυρίζοντας τη μηχανή του χρόνου, και δροσίζει με τις γνώσεις του το διψασμένο ακροατήριο, δίνοντας μετά τη σειρά του στο μπαρμπα-Γιώργο να ξεσκονίσει τις δικές του μνήμες.
Όλα πρέπει με υπομονή και προσοχή να ραφθούν στο γιλέκο του Γιανίτσαρου Όπως βλέπετε και οι δυό τους είναι πανευτυχείς.
Κιουστέκι. Το κύριο και πλουσιότερο κόσμημα του Γιανίτσαρου που στολίζει την πλάτη του. Κάποια είναι δουλεμένα με ψιλό ασημένιο σύρμα και πέτρες, ώστε να σχηματίζουν γεωμετρικά σχήματα και λουλούδια. Αλλά πάλι είναι φτιαγμένα σε πλάκα ασημιού με διάφορες παραστάσεις, συνήθως αγίων ή και της Αγια-Σοφιάς. σε όλα τα είδη δεσπόζει ο δικέφαλος και η βυζαντινή αλυσίδα. Άλλα κοσμήματα που χρησιμοποιούνται επίσης είναι οι παϊντατζίδες, φτιαγμένες με την τέχνη του κιουστεκιού σε σχήμα αράχνης (παϊαντζίδα).Στολίζουν πλάτες και φουστανέλα και κοσμούνται με αετούς και αρχαίες παραστάσεις.
Λίγες ακόμη μικροεπεμβάσεις και τα ασήμια είναι σχεδόν έτοιμα.
Τα τοκάδια και οι κοψιάδες είναι δουλεμένα με ασήμι σαβάτι και πέτρες. Τα τοκάδια περνιούνται στο λουρί, ενώ οι κοψιάδες έχουν γυριστούς γάντζους που στερεώνονται αρκετά γερά, όπου κι αν σκαλώσουν. Οι αλυσίδες τα συμπληρώνουν έχοντας ανάμεσά τους μικρά τοκάδια, στα οποία κυριαρχούν οι ροκάδες. Τοκάδες με αλυσίδες ψιλών ασημιών, όταν δε βρίσκεται κιουστέκι και χωρίς να υστερούν από αυτό, στολίζουν άριστα την πλάτη.Στόχος του φυσικά πέρα από τους συμβολισούς που εμπεριέχουν είναι να εντυπωσιάζουν το θεατή. Ο Αλέξης Πιτάκης ανέφερε οτι οι καλύτεροι Γιανίτσαροι ήταν αυτοί που είχαν τα περισσότερα ασημικά. Στην περίπτωση αυτή , εντυπωσιακοί Γιανίτσαροι γίνονταν οι κασάπηδες, και οι ψαράδες, που γυρίζοντας, τότε στα χωριά του βάλτου, μάζευαν τα καλύτερα και τα περισσότερα.
 |
| Οι παρευρισκόμενοι παρακολουθούν με ευλάβεια |
 |
| Ταξιδεύοντας στο παρελθόν |
Ο Τρύφωνας βαστά το σελιάχι
Η πάλα (σπαθί) περιμένει το επίσης ατσαλένιο χέρι του Γιανίτσαρου, για να γίνει και εκείνο ένα μαζί του.
Ξαφνικά χτυπάει το κουδούνι και να σου ένας μικρό Γιανίτσαρος. Δεν είναι άλλος από τον εγγονό του μπαρμπα-Γιώργου ο Κωνσταντίνος Τζουβάρης. Το άγρυπνο μάτι του παππού βρίσκει τις πρώτες ατέλειες και σπεύδει να βάλει το χέρι του.
Ο Κωνσταντίνος όπως βλέπετε δεν αστειεύεται... είναι"φορτωμένος" για τα καλά.
Παππούς και εγγονός μαζί. Και τώρα σας ρωτώ, υπάρχει μεγαλύτερη χαρά;...
Παρελθόν Παρόν και Μέλλον σε μια στιγμή.
Προχωράμε στο πιο ιδιαίτερο σημείο της ετοιμασίας... τον πρόσωπο
Για να συνεχίσουμε τη ροή του δρώμενου και επειδή υπάρχουν αρκετά να αναφέρουμε για αυτό θα χρησιμοποιήσουμε ξεχωριστό τμήμα για την περιγραφή του.
 |
| Για να μη ξεχνάμε.... |
Οι γηραιοί καμαρώνουν τους νέους.
Πάντα υπάρχει και λίγο χρόνος για να χαρούν τα παλικάρια τους.
 |
| Ευτυχείς οι γονείς του Τρύφωνα. τα έκαναν όλα καλά. |
Πλησιάσαμε ήδη στο τέλος της προετοιμασίας που κορυφώνεται με την τοποθέτηση του πρόσωπου. Όχι και τόσο εύκολη υπόθεση.
 |
| Τάκης Μπαϊτσης τοποθετεί τον πρόσωπο. |
Τελευταία πειράγματα πριν την παρουσίαση. Στηρίζουν καλά το χαρακτηριστικό κόσμημα στο μέτωπο του προσώπου που βοηθά στο να ξεχωρίζει από τα αδέρφια σε αυτό τον ωκεανό χρωμάτων και σχεδίων.
Έτοιμος!
 |
| Υιός και Πατέρας. Ναι.Η παράδοση ακόμη ζει και συνεχίζει |
Ο Γιανίτσαρος είναι πλέον έτοιμος. Συγγενείς, γνωστοί και ξένοι είναι πάντα καλοδεχούμενοι στα σπιτικά των Γιανίτσαρων και συμμετέχουν πάντα με τον θαυμασμό τους.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Όσοι έχουν αντέξει μέχρι αυτό το σημείο, τότε σας πληροφορούμε οτι τώρα αρχίζει το μεγάλο ταξίδι. Το κάλεσμα, η εισαγωγή του Γιανίτσαρου στο Μπουλούκι, η Μπούλα, ο δρόμος για το Δημαρχείο και το δρομολόγιο.
 |
| Περιμένοντας το αδέρφι τους |
 |
| Πλησιάζουν... πλησιάζουν |
Από μακριά τα "αδέρφια" του πλησιάζουν. Ότι και να σας αναφέρω είναι λίγο. Βλέποντάς τους από το μπαλκόνι ανατρίχιασα ολόκληρος. Μόλις ύψωσαν δε τα κεφάλια νόμιζες οτι σε κτυπά κεραυνός. Τόσο επιβλητική και μεγαλόπρεπη είναι η παρουσία τους.
Aκούγεταιο λυπητερός ήχος του ζουρνά, καθώς συνοδεύεται από το βαρύ χτύπο του νταουλιού που παίζει το μάσιμο(το μάζεμα των Γιανίτσαρων). Πρόκειται για το Ζαλιστό , ή Προσκύνημα, τη μελωδία ελεύθερου ρυθμικού ρυθμού που παίζουν συνέχεια οι οργανοπαίκτες, μέχρι να ολοκληρωθεί το μάσιμο. Στον ήχο της Γιανίτσαρος κινεί τα χέρια και το στήθος ρυθμικά, ώστε να ακούγονται τα νομίσματα που έχει κρεμασμένα στο στήθος και να συμπληρώνει τη μελωδία του Ζαλιστού.
Γιανίτσαρος χαιρετά τα αδέρφια του. Πλησιάζουμε στην πιο ίσως συγκινητική στιγμή του Εθίμου. Την αποχώρηση. Όπου ο Γιανίτσαρος χαιρετά τους δικούς του. Ο χαιρετισμός είναι ξεχωριστός και συνήθως γίνεται με χειραψία και τρία πηδήματα τα οποία έχουν ξεχωριστή σημασία.
Η μητέρα κοιτά το γιο της. Ενώ εκείνος κάνει το σταυρό του στο κατώφλι του σπιτιού. Το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα συγκινητικό καθώς γνωρίζει οτι το παιδί της θα πάει στα βουνά, να υπερασπίσει την πατρίδα (κλεφτοπόλεμος επι Τουρκοκρατίας) και μπορεί να μην το ξαναδεί.
Τα τρία πηδήματα.
"Γειά σας!"
"Φεύγω στο βουνό με τους Γιανίτσαρους και
δε θα με ξαναδείτε!"
 |
| Και μεταξύ τους ο χαιρετισμός είναι ίδιος |
Στη συνέχεια μαζί με το σύντροφό του χέρι-χέρι θα πάνε μαζί στον άλλο Γιανίτσαρο και τέλος όλοι μαζί στη Μπούλα.
Εμπρός λάμπουν η παράδοση, η ενότητα, πίσω το σκοτάδι, τα συντρίμια, η εγκατάλειψη....
Μόνο έτσι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις καθημερινές προκλήσεις.
Μονιασμένοι, χέρι χέρι.
Δεν μπορείς να δείς τους Γιανίτσαρους σαν καρνάβαλους. Μονάχα ένα δυνατό, αδιάσειστο μήνυμα ενότητας και ειρήνης.
Σε ζευγάρια πλέον ως ανάμνηση της τελετής κατά την οθωμανική περίοδο, γέρνουν το κορμί τους πίσω και τινάζονται αγέρωχα. Δεν υποτάσσονται με τίποτα στον Οθωμανό δυνάστη, σε αντίθεση με τις Μπούλες που κάνουν τεμενάδες προσκυνώντας ως το χώμα.
Εύχομαι πραγματικά να ξυπνήσουμε όλοι το "Γιανίτσαρο", μέσα μας παρουσιάζοντας αυτοθυσία στα κοινά διλήμματα και αποφασιστικότητα στη διατήρηση του ήθους και της αξιοπρέπειάς μας.
Στο δρόμο για τη Μπούλα.. Έξω από τα γραφεία του ομίλου Γιανίτσαροι και Μπούλες συναντάμε στην υποδοχή δυο Ναουσαίες με την παραδοσιακή τους φορεσιά.
Οι μεγάλοι δίνουν το παράδειγμα στο μέλλον και τη συνέχεια της παράδοσης. Οι μικροί μας προσπαθούν να μεγαλώσουν ακολουθώντας τα βήματα των πρώτων.
Η πιο συγκλονιστική απεικόνιση του γεφυρώματος του εθίμου, μέσα από το χρόνο και την οικογένεια.
Η αναγνώριση της προσπάθειας του μικρού Γιανίτσαρου, δίνοντάς του ώθηση να συνεχίσει και να ξεπεράσει τους δασκάλους του.
Αν και μικρός είναι πλέον ένας από αυτούς. Κολλάει πέντε και δεν κολλάει πουθενά.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Στο Δημαρχείο
Ο αρχηγός των Γιανίτσαρων και μία Μπούλα ανεβαίνουν στο Δημαρχείο. Βγάζουν τον "πρόσωπο", για να βεβαιωθεί ο Δήμαρχος πως είναι καλά παιδιά, φιλήσυχοι πολίτες και προπαντός υπεράνω πάσης υποψίας. Την ώρα αυτή ο ζουρνάς αλλάζει σκοπό και παίζει το "Κάτω στη Ρόιδο", τη μόνη πατινάδα που οι Γιανίτσαροι χορεύουν κουνώντας το μαντήλι. "Κάτω στη Ρόιδο, στη Ροϊδοπούλα, Τούρκος αγάπησε μια ρωμιοπούλα" λέει το τραγούδι που δεν επιλέγεται τυχαία, καθώς ο στόχος είναι η παραπλάνηση του Δημάρχου - Μουντίρη.
Η στιχομυθία μεταξύ του Δημάρχου και του αρχηγού των Γιανίτσαρων σήμερα έχει ως εξής:
Αρχηγός: Δήμαρχε ζητούμε την άδειά σου για να βγει το Μπουλούκι.
Δήμαρχος: Είναι όλα όπως πρέπει;
Αρχηγός: Απόλυτα. Μπορείς να δεις.
Δήμαρχος: Έχετε την άδεια.
Ανταποκρίνονται στο κάλεσμα του Αρχηγού.
Ο αρχηγός χαιρετά πηδώντας στα δυο του πόδια και η Μπούλα φιλά τα χέρια του Δημάρχου και στη συνέχεια όλων των παρευρισκομένων. Όλοι δωρίζουν χρήματα. Στη συνέχεια παίρνει το δίσκο με τα κεράσματα και περιφέρεται κερνώντας όλους.
Κι αρχίζει ο χορός. Ο ζουρνάς παίζει το "Θούριο" του Ρήγα. Οι πάλες βγαίνουν από τα θηκάρια.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Το δρομολόγιο
Η διαδρομή που ακολουθεί το μπουλούκι, χορεύοντας πάντα, είναι συγκεκριμένη και γίνεται στα όρια της παλιάς πόλης. Πρώτη στάση το Τριώδι, ακολουθούν τα Καμένα, η Πουλιάνα, τα Μπατάνια, το Κιόσκι, ο "Αη-Γιώργης. Σε κάθε γειτονιά οι ένοπλοι χορευτές σταματούν, κάνουν κύκλο και χορεύουν πρώτοι όσοι μένουν εκεί. Ο ζουρνάς και το νταούλι παίζουν κάθε φορά και διαφορετικά τραγούδια, χαρακτηριστικά του κάθε μαχαλά. Έτσι, τίποτα δεν είναι ίδιο, αφού αυτό ορίζει το έθιμο.
Στις 17.00-18.00 μ.μ. περίπου το Μπουλούκι φθάνει στα Αλώνια. Εδώ θα βγει ο "πρόσωπος" απ" όλους. Παλιά έβγαινε μόνον από αυτούς που έμεναν στις γύρω γειτονιές. Όλοι οι υπόλοιποι θα αποκαλύπτονταν στον τελευταίο χορό στα "Καμένα".
Ο ζουρνάς παίρνει φωτιά, πυροδοτεί τους χορευτές κι αυτοί, κυριευμένοι από "μανία" από τη δύναμη αυτή, την ψυχική και πνευματική που ο αγώνας εμφυτεύει, οδηγούν την πράξη στο αποκορύφωμά της. Είναι η στιγμή που θα βγάλουν τον "πρόσωπο", θα αποκαλύψουν τον πραγματικό τους εαυτό και οι αντάρτες θα ανακατευθούν με τον κόσμο που παραληρεί κι αυτός κάτω από τους μεθυστικούς ήχους του ζουρνά και θα χαθούν ανάμεσά τους.
Η σαλταμάρκα (γυνακείο νυφιάτικο γελεκάκι με μανίκια), οι τραχηλιές, που είναι κισμιρένιες, τα φλουριά, η ολομέταξη με κρόσια ζώστρα που πάνω της φοριούνται τα συρμαρτερά κολάνια (πόρπες), με πέτρες και χρυσοκέντητη ζώνη είναι όλα εξαρτήματα από γυναικεία τοπική φορεσιά , εκτός από το φουστάνι που είναι ειδικά ραμμένο, ώστε να στέκεται φουσκωτό.
Ο Πρόσωπος
Πρόκειται για ένα από τα βασικότερα εξαρτήματα της στολής, με ιδιαίτερη σημασία. Μετά το χαλασμό της Νάουσας το 1822, χάθηκαν όλα τα καλούπια για την κατασκευή του. Όταν όμως το 1823 επαναλείφθηκε το έθιμο, τότε ο παλιός μάστορας των προσωπάδων Γιάννης Μπλατσιώτης έκανε νέο καλούπι τόσο όμορφο, όσο και η κόρη του Ασπασία. Έκανε ένα χειμώνα για να το πετύχει τόσο τέλειο, όσο και το παλιό.
Αυτό το καλούπι, αργότερα το έδωσε στο συγγενή Αριστείδη Τζιούρο, ο οποίος είχε και τη γενική μέριμνα για τους προσωπάδες στη Νάουσα.
Ο πρόσωπος κατασκευάζεται από χοντρό πανί, πάνω στο οποίο μπαίνει γύψος, και από τη μια τη μεριά αλείφεται με γνήσιο κερί, ώστε να κρατά δροσιά σ¨αυτόν που τη φοράει όλη μέρα. Το μουστάκι γίνεται από αλογότριχα και κατράμι, ενώ η σύνθεση των χρωμάτων έχει ως βάση το αυγό της κότας. Όπως είναι γνωστό, τα υλικά αυτά, μέχρι και σήμερα απαντώνται μόνο στην κατασκευή προσωπείων.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Η Μπούλα
Οι Μπούλες είναι μια ή δύο σε κάθε μπουλούκι. Ο αποκλειστικός της χορός είναι η Μακρυνίτσα. που τον σέρνει έξω απο το Δημαρχείο. Είναι αυτός ο χορός με τον οποίο τα γυναικόπαιδα έπεσαν στα αφρισμένα νερά του καταρρακτη της Αραπίτσας παρά να πέσουν στα χέρια του Τουρκικού ζυγού.
Η στολή της Μπούλας διαφέρει σε αρκετές λεπτομέρειες από αυτή του Γιανίτσαρου. Καταρχήν να πούμε ότι η Μπούλα, όπως ακριβώς στα αρχαία δρώμενα, είναι ένας άντρας ντυμένος με φαρδιά φουστάνια. Στο κεφάλι του έχει λουλούδια, από τα οποία ξεκινούν τούλια και κορδέλες. Φοράει πρόσωπο χωρίς μουστάκι, με κόκκινα ολοστρόγγυλα μάγουλα και χρυσαφί βαράκι, όπως ακριβώς και του Γιανίτσαρου. Απαραίτητα εξαρτήματα της φορεσιάς είναι τα ψιλά ασήμια στο στήθος.
 |
| Στο δρόμο για τα Μπατάνια |
Το φούσκωμά του, οφείλεται στα συρματένια στεφάνια , που είναι γερά ραμμένα στην υφαντή φούστα κάτω από το φουστάνι.
 |
| Το μαντήλι |
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ο Πρόσωπος
Πρόκειται για ένα από τα βασικότερα εξαρτήματα της στολής, με ιδιαίτερη σημασία. Μετά το χαλασμό της Νάουσας το 1822, χάθηκαν όλα τα καλούπια για την κατασκευή του. Όταν όμως το 1823 επαναλείφθηκε το έθιμο, τότε ο παλιός μάστορας των προσωπάδων Γιάννης Μπλατσιώτης έκανε νέο καλούπι τόσο όμορφο, όσο και η κόρη του Ασπασία. Έκανε ένα χειμώνα για να το πετύχει τόσο τέλειο, όσο και το παλιό.
Αυτό το καλούπι, αργότερα το έδωσε στο συγγενή Αριστείδη Τζιούρο, ο οποίος είχε και τη γενική μέριμνα για τους προσωπάδες στη Νάουσα.
 |
| Από τους παλαιότερους προσώπους |
Ο πρόσωπος κατασκευάζεται από χοντρό πανί, πάνω στο οποίο μπαίνει γύψος, και από τη μια τη μεριά αλείφεται με γνήσιο κερί, ώστε να κρατά δροσιά σ¨αυτόν που τη φοράει όλη μέρα. Το μουστάκι γίνεται από αλογότριχα και κατράμι, ενώ η σύνθεση των χρωμάτων έχει ως βάση το αυγό της κότας. Όπως είναι γνωστό, τα υλικά αυτά, μέχρι και σήμερα απαντώνται μόνο στην κατασκευή προσωπείων.
Αξίζει να τονίσουμε ότι τα μάτια του πρόσωπου, όπως και το στόμα του, είναι τόσο μικρά, που μόλις και μετα βίας ο Γιαννίτσαρος και η Μπούλα βλέπουν γύρω και ανασαίνουν. Το μεγάλο μάτι ή στόμα σημαίνει ασχήμια του προσώπου.
Απολαύστε τους υπέροχους συνδυασμούς και ποικιλία των χρωμάτων.
Ο πρόσωπος βάφεται με κατάλευκο χρώμα και λίγο κόκκινο στα μάγουλα. Το λευκό συμβολίζει τη νέκρωση της φύσης και του ελληνισμού, ενώ τα κόκκινα μάγουλα δίνουν ένα ζωντάνεμα που σιγοφαίνεται και θα πλημμυρίσει σε όλες τις καρδιές του σκλαβωμένου γένους. Το κίτρινο βαράκι (στρογγυλό σημάδι) πάνω στο μέτωπο μπήκε πρώτα στη Μπούλα, διακριτικό παντρεμένης ανατολίτισσας, και μετά προσαρμόστηκε στον πρόσωπο του Γιανίτσαρου για ομορφιά, αλλά και να συμβολίσει ότι η σκλαβιά πεθαίνει. Τους παραπάνω συμβολισμούς τους μετέφεραν γέροντες. Εκείνο όμως που είναι σίγουρο είναι ότι παρόμοια χρώματα χρησιμοποιήθηκαν σε αρχαία προσωπεία,με την ίδια περίπου αρχιτεκτονική και αναλογίες.
 |
| Η Μπούλα |
Πιθανόν οι μάσκες να είναι καταβολές από την αρχαία διονυσιακή λατρεία (η μάσκα των Σατύρων και των Μαινάδων ή το "προσωπείο" των ηθοποιών στο δράμα) που φορτίζουν συγκινησιακά τον "πρόσωπο". Ενδεχομένως όμως να είναι και η "ανατολίτικη" γοητεία έτσι όπως την αναδίδει το λευκό του χρώμα, τα χείλη και οι δυο σχισμές στη θέση των ματιών.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Ο μακρύς περίπατος στο έθιμο του Γιανίτσααρου και της Μπούλας τελείωσε με τη στάση στο διοικητήριο όπου λόγω καιρικών συνθηκών η φωτογράφιση ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
Το ξεφάντωμα ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα. Το βράδυ μετά τον τελευταίο χορό στα Καμμένα, είναι η ώρα του χωρισμού. Εκεί αφού όλοι οι Γιανίτσαροι και οι Μπούλες κάνουν ένα κύκλο, θα βάλουν τον οργανοπαίκτη στη μέση, θα τον χτυπήσον συμβολικά με την πλατειά πλευρά της πάλας στο κεφάλι και, σηκώνοντάς τον, θα φωνάξουν "Παντάξιος , Μήτρο και του χρόνου!". Στη συνέχεια όπως είναι στον ίδιο κύκλο, θα χτυπήσουν όλοι τις πάλες στη γη, με τις μύτες λέγοντας
"Ό,τι είπαμε και δεν είπαμε, εδώ να μένει".
Με τον τρόπο αυτό αλληλοσυγχωριούνται για τυχόν μικροπαρεξηγήσεις, που δημιουργήθηκαν μεταξύ τους. Στη συνέχεια, αφού πάρουν και πάλι χέρι από τον πιο μεγάλο μέχρι τον πιο μικρό και όσους από τους πολίτες παρευρίσκονται, φεύγουν για τα σπίτια τους.
 |
| Μπέρσος Ζαφείρης- από τους δεινότερους μικρούς χορευτές με μεγάλες δυνατότητες και προπαντώς, μεράκι να γίνει μεγαλώνοντας από τους καλύτερους γενίτσαρους |
Κλείνουμε λοιπόν με τα νιάτα...
Ευελπιστούμε ότι, η λιτή αυτή παρουσίαση, θα σας κινήσει το ενδιαφέρον και θα σας φέρει πιο κοντά στην παράδοση αλλά και το συνάνθρωπο. Η Νιάουστα κάθε χρόνο θα σας περιμένει, ανοίξτε τα χέρια και αγκαλιάστε τη.
Με όλη μας την καρδιά εύχομαστε τα νέα παιδιά να συνεχίσουν με τον ίδιο και ίσως περισσότερο ζήλο τη συνέχιση του εθίμου αυτού, και οι μεγάλοι επίσης να συνεχίσουν να τους υποστηρίζουν.
 |
| Η επιστροφή.... |
Ο Γιανίτσαρος επιστρέφει σπίτι.
Για άλλη μια χρονιά κατάφερε να είναι ο εαυτός του, να ξεχαστεί.
Του ευχόμαστε η κάθε του μέρα να είναι γεμάτη ζωντάνια και αγάπη για τους άλλους, θυμούμενος πάντα πόσο δυνατά βαστά το χέρι του συντρόφου του, πόσο προσεκτικός και σβέλτος ήταν σε κάθε του κίνηση. Η πάλα της διάκρισης και του ήθους να κόβει την κάθε ανησυχία. Η αγάπη και η δύναμη για την ελευθερία του να είναι πάντα κοντά του.
Στο τέλος όλοι αδέρφια είμαστε και ο ήλιος φέγγει το ίδιο για όλους.
Ας παραδειγματιστούμε από το γεμάτο λεβεντιά και περηφάνια αυτό έθιμο, και ας δούμε την ομορφιά στους γύρω μας.
Κάθε μέρα.
Χωρίς στολίδια. Χωρίς προσωπεία.
Από τους εξέχοντες στύλους του ομίλου Γιανίτσαροι και Μπούλες όπως και του λαογραφικού πλούτου της Νάουσας,ο κος Τάκης Μπαϊτσης που ακούραστα προσφέρει την πλούσια γνώση του. Είναι έγκλημα να μην αναφερθούμε στο πρόσωπό του και να μοιραστούμε μαζί σας τις απόψεις και το λοιπό του έργο.
Εγκάρδιες ευχαριστίες για τη φιλοξενία του και για την άδεια να δημοσιεύσουμε την τελετή προετοιμασίας του Γιανίτσαρου. Μα πιο πολύ, για την ικανότητά του να μας μεταφέρει το δρώμενο άσπιλο, αυτούσιο , στην ιδανική του εκτέλεση. Όσοι "ξένοι"ήμασταν παρόντες,
πραγματικά νιώσαμε Ναουσαίοι.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ΤΑΚΗΣ ΜΠΑΪΤΣΗΣ
Ο Τάκης Μπάϊτσης γεννήθηκε
το 1955 στην Νάουσα. Από την
νεαρή του ηλικία ασχολείται με την λαογραφία και την ιστορία της Νάουσας.Άρθρα του δημοσιεύτηκαν κατά καιρούς στις τοπικές εφημερίδες
και περιοδικά καθώς και στις εφημερίδες «Μακεδονία». «Καθημερινή» και «Έθνος».
Εξέδιδε το περιοδικό «Βουνίσιος αέρας»
" Όταν ο ογδοντάρης πετάει τα παπούτσια του και μεταβάλλεται χορεύοντας σε παιδάκι, δεν μπορείς να μην ενθουσιαστείς.Όταν βλέπεις άλλους δίπλα σου να κλαιν και να σε κάμουν Γιανίτσαρο, ν΄αναφέρουν μνήμες και ιστορίες παλιές, να μιλιούνται μετά από παρεξηγήσεις χρόνων και να αναφέρουν όλους εκείνους που τέτοιες ώρες ήταν στις δόξες τους, ενώ τώρα δεν είναι πια κοντά μας δεν μπορείς να μείνεις ασυγκίνητος.
Ίσως ο περαστικός απ αυτόν τον τόπο, κι όποιος δεν έχει ζήσει το έθιμο από κοντά να μη νοιώθει τίποτε. Απλά μόνο να θαυμάζει στολές, κορμοστασιά, χορό.
Όσοι όμως έγιναν Γιανίτσαροι και Μπούλες το είδαν με διαφορετικό μάτι."
Γιανίτσαρος γίνεσαι, δεν ντύνεσαι.
Βιβλία που εξέδωσε είναι:
- Τα δημοτικά τραγούδια της Νιάουστας 1977
- Κωνσταντούλης, ο λαϊκός μας ποιητής 1982
- Γιανίτσαροι και Μπουλες της Νάουσας 1986 α’ έκδοση
- Γιανίτσαροι και Μπούλες της Νάουσας 2001 β΄εκδοση
- Γιανίτσαροι και Μπούλες της Νάουσας 2010 γ’ έκδοση
- Ο κύκλος της ζωής και το δημοτικό τραγούδι της Νάουσας 2003
- Νάουσα, οι βιομηχανίες του χθες 1997
- Ε.Ο.Σ. Νάουσας 1932-2002 , εβδομήντα χρόνια αγώνα και πρωτιάς 2002
Συνεργασίες:
«Μπούλες
της Νάουσας» 2000 εκδ. Λυκείου Ελληνίδων Αθηνών
«οι
παραδοσιακές φορεσιές και το δημοτικό τραγούδι της Νάουσας» εκδ. Λυκείου
Ελληνίδων Νάουσας
 |
| Τάκης Μπάϊτσης Γιανίτσαρος |
Όλο το παραπάνω υλικό μπορείτε να το βρείτε στην υπέροχη έκδοση
Γιανίτσαροι και Μπούλες της Νιάουστας 2010 γ’ έκδοση ISBN: 978-960-86772-3-4
Σαν επίλογο αναφέρουμε κάποια λόγια του ιδίου, απόσπασμα από την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου,
"Για το συγκλονιστικότερο δρώμενο
της πόλης μας πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί κατά καιρούς. Απόψεις για την
προέλευση του , την ονομασία του , την ενδυματολογία του. Μακάρι να μπορούσαμε
να βρούμε την μηχανή του χρόνου που θα μας πήγαινε πίσω στην πρώτη εμφάνιση του
για να μας λύσει πολλές απορίες. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει. Έτσι ας
αρκεστούμε στις γραπτές και προφορικές μαρτυρίες και ας προσπαθήσουμε να το
υπηρετήσουμε με όσο το δυνατό πιστότερο τρόπο.
Γεγονός είναι ότι τα βασικά του
χαρακτηριστικά , το τελετουργικό, η χρονική περίοδος τέλεσης του και το
δρομολόγιο του τηρήθηκαν μέχρι τώρα και θέλω να πιστεύω ότι θα εξακολουθήσουν
να τηρούνται. Κάποιες παρεμβάσεις που
παρατηρούνται σε ότι αφορά την ενδυματολογία και την μουσική που το συνοδεύει,
κατ άλλους γίνονται «με ελαφρά τη καρδία» θεωρώντας τες «εξέλιξη τους εθίμου»,
κατά την γνώμη μου ο μεγαλύτερος
σεβασμός σε αυτά που μας κληροδότησαν είναι επιβεβλημένος. Κάποιες άλλες
παρεμβάσεις στην τέλεση του χάριν της παρουσίασης του στο πολυπληθές κοινό που
παρακολουθεί κάθε χρόνο το δρώμενο, με κριτήριο την τουριστική προβολή της
πόλης δεν με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνο κόσμος πρέπει να ακολουθεί και να σέβεται
το δρώμενο και όχι το δρώμενο να ακολουθεί
τον κόσμο.
Θεωρώ δε βασική προϋπόθεση
συμμετοχής στο δρώμενο την γνώση του, τη μύηση του, σε αυτό και χαίρομαι πραγματικά τα
μικρά παιδιά που συμμετέχουν και που μεγαλώνοντας δεν εγκαταλείπουν αλλά το
ζουν, το προστατεύουν και το μεταδίδουν αργότερα στα δικά τους παιδιά.
Η ευκαιριακή συμμετοχή με εκπτώσεις
στην τέλεση του από άτομα που δεν ξέρουν την ιστορία του , κατά την γνώμη μου μπορεί
φαινομενικά να είναι επιτυχία των διοργανωτών (Δήμου, συλλόγων κλπ) αλλά, δεν νομίζω ότι συμβάλλει στην ορθή διατήρηση αυτής
της μεγάλης παράδοσης μας.
Η προστασία λοιπόν του δρώμενου
του Γιανίτσαρου και της Μπούλας ας γίνει από εμάς του ίδιους του Ναουσαίους που το υπηρετούμε, στόχος για την μελλοντική ύπαρξη του, με σεβασμό και επίγνωση.
Κληρονομήσαμε από πολλούς αιώνες
κάτι το μοναδικό . Ας το κληροδοτήσουμε καθαρό και ατόφιο στις επερχόμενες
γενιές."
Τάκης Μπάϊτσης
Μάρτιος 2013
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
